پیشبینی شادکامی بر اساس الگوی پنج عاملی شخصیت و باورهای فراشناخت در سالمندان

Transcript

1 مجله روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره پیشبینی شادکامی بر اساس الگوی پنج عاملی شخصیت و باورهای فراشناخت در سالمندان صدیقه قیطانچی دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن دکتر حسین ابراهیمی مقدم دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن دریافت: 1395/06/14 پذیرش: 1395/10/14 سالمندی دورهی اجتنابناپذیری از زندگی هر فرد است که شناخت و واکنش صحیح نسبت به آن میتواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد. کیفیت زندگی خوب با شادکامی ارتباط دارد. پژوهش حاضر با هدف پیشبینی شادکامی بر اساس الگوی پنج عاملی شخصیت و باورهای فراشناخت در سالمندان انجام شد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-همبستگی است و نمونهی تحقیق شامل 200 نفر از سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهر تهران در سال 1394 بود که به روش نمونهگیری خوشهای تصادفی انتخاب شدند. ابزارهای سنجش شامل پرسشنامههای شادکامی آکسفورد شخصیت نئو )فرم کوتاه( و باورهای فراشناخت (MCQ-30) بود که شرکتکنندگان در پژوهش تکمیل کردند. به منظور تحلیل دادههای آماری از روش همبستگی گشتاوری پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه گام به گام استفاده شد. نتایج روشهای آماری همبستگی منفی و معناداری بین روانرنجورخویی با شادکامی و همبستگی مثبت و معناداری بین برونگرایی و شادکامی نشان داد. همچنین از بین زیرمقیاسهای باورهای فراشناخت باورهای مثبت در مورد نگرانی رابطهی منفی و معناداری را با شادکامی نشان داد. نتایج بدست آمده حاکی از آن بود که روانرنجورخویی برونگرایی و باورهای مثبت در مورد نگرانی از پیشبینهای مهم شادکامی به شمار میآیند. برونگرایی و روانرنجورخویی 30/9 درصد از واریانس شادکامی و باورهای مثبت در مورد نگرانی 6/3 درصد از واریانس شادکامی را تبیین میکند. کلیدواژهها: الگوی پنج عاملی شخصیت باورهای فراشناخت شادکامی سالمندان 1 انسانها طی فرآیند زیستی با مرحلهای بنام سالمندی روبرو میشوند و این مرحله در گذرگاه رشد طبیعی بدست صدیقه قیطانچی کارشناس ارشد روانشناسی عمومی دانشکدهی روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن ایران حسین ابراهیمی مقدم استادیار گروه روانشناسی دانشکدهی روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن ایران. مکاتبات مربوط به این مقاله باید خطاب به صدیقه قیطانچی کارشناس ارشد روانشناسی عمومی دانشکدهی روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن ایران باشد. برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد نویسندهی مسئول. پست الکترونیکی: mahzad.gheitanchi@yahoo.com میآید. از سویی کاهش نرخ رشد جمعیت و از سوی دیگر بهبود مراقبتهای پزشکی به افزایش میانگین عمر در بیشتر کشورهای جهان منجر شده است و سالمندان امروزه جزء گروههای بزرگ اجتماع به حساب میآیند و مسألهی سالمندان در جوامع سنتی و پیشرفته به عنوان یکی از مهمترین چالشهای بهداشت روانی معاصر به شمار میآید. آنچه دانش امروزی به آن توجه میکند تنها طوالنی کردن زندگی نیست بلکه تالش بر این است که سالهای پایانی عمر انسان در نهایت آرامش و سالمت جسمی و روانی طی شود.

2 14 قیطانچی و ابراهیمیمقدم روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره شادکامی و رضایت انسانها تا حد زیادی به یك گروه از ژنهای موجود در مغز بستگی دارد یعنی سطوح درازمدت شادکامی تحتتأثیر ژنها قرار دارد که بدرستی قابل کنترل نیست )کار 2004(. از بین عوامل مؤثر بر شادکامی ویژگیهای شخصیت 2 در این پژوهش مورد بررسی قرار و باورهای فراشناخت گرفته است. از آنجا که ویژگیهای شخصیتی افراد از عواملی هستند که رفتار آنان را تعیین میکنند میتوان با شناسایی این ویژگیها برای پیشبینی رفتار چهارچوبی بدست آورد. رایجترین مدل شخصیت مدل پنج عاملی کاستا و مكکری )1992( میباشد. به عقیدهی کاستا و مكکری شخصیت دارای پنج بعد است که هر یك از آنها نشان دهندهی خصوصیات و ویژگیهای منحصر بفردی است و غلبه هر یك از آنها منجر به شخصیتی خاص و متمایز میشود. از لحاظ نظری پنج عامل شخصیتی مستقل وجود 5 دارد که عبارت از روانرنجورخویی 3 برونگرایی 4 گشودگی 7 هستند 6 و با وجدان بودن به تجربه سازگاری روانرنجورخویی: داشتن آمادگی برای تجربهی عواطف منفی مثل غم برانگیختگی ترس عصبانیت اضطراب احساس گناه خصومت بدون فکر و اراده عمل کردن حیطهی مقیاس روانرنجورخویی را تشکیل میدهند. افراد با نمرهی باال در روانرنجورخویی مستعد عقاید غیرمنطقی هستند کنترل کمتری بر تکانههای خود دارند و در کنار آمدن با استرس خیلی ضعیفتر از دیگران عمل میکنند. افراد دارای نمرهی پایین در روانرنجورخویی از نظر عاطفی با ثبات بشمار میروند )کاستا و مكکری 1992(. برونگرایی: نشان دهندهی نگرش پر انرژی به جهان و اجتماع است که شامل ویژگیهای معاشرتی بودن قاطعیت فعال بودن و شهامت است. افراد برونگرا سرخوش بشاش با انرژی خوشبین و نسبت به آینده امیدوار هستند )مكکری و کاستا 1992(. انعطافپذیری: افراد انعطافپذیر نسبت به تجربهی درونی و دنیای پیرامون خود کنجکاو هستند و زندگی آنها سرشار از تجربه 2 meta cognition beliefes 3 neuroticism 4 extroversion 5 opennes 6 agreeableness 7 conscientiousness 1 یکی از مؤلفههای اساسی زندگی همهی شادکامی افراد بویژه سالمندان بشمار میرود. شادکامی دارای سه جزء اصلی است که شامل هیجان مثبت رضایت از زندگی فقدان هیجان منفی از قبیل افسردگی و اضطراب میشوند )آرگایل و همکاران 1995 نقل از گروسی مانی بخشیپور 1385(. مایرز و داینر )1995( نیز عقیده دارند که شادکامی دارای مؤلفههای اجتماعی عاطفی و شناختی است. مؤلفهی عاطفی باعث میشود که فرد همواره از نظر خلقی شاد و خوشحال باشد. مؤلفه اجتماعی موجب گسترش روابط اجتماعی با دیگران و افزایش حمایت اجتماعی میشود و مؤلفه شناختی باعث میشود فرد نوعی تفکر و پردازش اطالعات ویژهی خود داشته باشد و وقایع روزمره را با خوشبینی تعبیر و تفسیر کند. هدفمند بودن زندگی روابط مثبت با دیگران رشد شخصی دوست داشتن دیگران و طبیعت نیز از اجزای شادکامی محسوب میشوند )کار 2004(. مارتین سلیگمن در سال 2002 با بیان نظریهی شادکامی گام بزرگی را در جهت تعریف شادکامی برداشت. سلیگمن شادکامی را رسیدن به فراخنای معرفت و رشد توانمندیها و شادکامی و کار و عشق بیان کرده است. شادکامی یك حالت عاطفی روانی است که با تعداد کثیری از عوامل فردی و اجتماعی-اقتصادی مرتبط است )گرث هام و جانسون 1997 ملین و مییر 2003 به نقل از فراروی برون اکبرتبار و حقیقی 2013(. برای مثال تحصیالت فعالیت بدنی و سالمت عمومی رابطهی مستقیم با شادکامی و چاقی مفرط بیکاری و دخانیات رابطهای معکوس با شادکامی دارند. این رابطه دو سویه به نظر میآید. برای مثال عوامل مرتبط با سالمتی )بخصوص شاخص تودهی بدنی( و وضعیت تأهل تحصیالت و سطح درآمد نه تنها بر شادکامی اثرگذارند بلکه از شادکامی تأثیر هم میپذیرند )گراهام 2008 کت سیتی 2011 وین هون 2008(. از بین عوامل تأثیرگذار بر شادکامی بعضی غیر قابل تغییرند مثل سن ژنتیك و عوامل اجتماعی- اقتصادی کالن و بعضی تا حدودی قابل تغییرند مثل شخصیت تحصیالت درآمد اوقات فراغت باورها و وضعیت اجتماعی )آرگایل 1997 نات ویگ البرکتسن و کوارنسترام 2003(. براساس پژوهشهای جدید میزان 1 happines

3 روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره است. این افراد طالب لذت بردن از نظریات جدید و ارزشهای غیر متعارف هستند و در مقایسه با افراد غیر انعطافپذیر دارای احساسات مثبت و منفی بیشتری هستند )بریك و ماونت 1991(. سازگاری: سازگاری نیز مانند انعطافپذیری بر گرایشهای ارتباطی بینفردی تأکید دارد. فرد سازگار اساسا نوعدوست خوش اخالق دوست داشتنی مهربان و آرام است با دیگران همدردی میکند و معتقد است دیگران نیز با او همین رفتار را دارند و نقطه مقابل فرد ناسازگار ستیزهجو خودمحور و شکاک است )کاستا و مكکری 1992(. با وجدان بودن: ویژگیهایی مثل تفکر قبل از عمل به تأخیر انداختن نیازها رعایت قوانین و الویتبندی تکالیف را در بر میگیرد. افراد باوجدان هدفمند با اراده مصمم قابل اعتماد و دقیق هستند. افراد موفق این صفات را در حد باال دارند )کاستا و مكکری.)1992 تحقیق دربارهی شادکامی بر اهمیت عوامل فکری و ذهنی تأکید دارد تحقیقات نشان داده است که آنچه فکر میکنید از آنچه دارید مهمتر است. از دیگر عوامل مؤثر بر شادکامی میتوان باورهای فراشناخت را نام برد. سادهترین معنای فراشناخت شناخت دربارهی شناخت است )محسنی 1393(. فراشناخت شامل هر نوع دانش یا فرآیند شناختی است که در تفسیر بازبینی یا کنترل شناخت نقش دارند. روانشناسان شناختی اهمیت فراشناخت را بسیار میدانند. ولز فراشناخت را به سه متغیر دانش فراشناختی تجارب فراشناختی و راهبردهای فراشناختی تفکیك نمود. دانش فراشناختی را میتوان باورها یا اعتقادات افراد دربارهی تفکرشان تعریف کرد. تجارب فراشناختی را میتوان ارزیابیها یا احساسات افراد از حالتهای ذهنیشان توصیف کرد. راهبردهای فراشناختی را میتوان پاسخهای افراد برای کنترل یا تغییر تفکرشان تعریف کرد )ولز.)2009 باورهای فراشناختی شامل دو حوزهی وسیع باورهای فراشناختی مثبت و منفی است. باورهای فراشناختی منفی باورهایی درباره کنترلناپذیری معنا اهمیت خطر افکار و تجارب شناختی هستند. باورهای فراشناختی مثبت شامل باورهای افراد دربارهی مزیت درگیر شدن در فعالیتهای 1 شناختی است که منجر به تشکیل سندرم شناختی-توجهی پیشبینی شادکامی بر اساس شخصیت و باورهای فراشناخت 15 میشود. سندرم شناختی-توجهی منجر به آشفتگیهای روانشناختی میشود. براساس دیدگاه فراشناختی شیوهی تفکر ما دربارهی یك رویداد درونی )افکار هیجانها احساسهای بدنی( میتواند به رنج هیجانی منجر شود. در حقیقت شیوهی پاسخدهی ما به افکارمان میتواند منجر به 2 و رنج هیجانی )افسردگی و اضطراب( شود. نگرانی 3 )نشخوار فکری( پیامدهای سندرم شناختی- اندیشناکی توجهی هستند. نگرانی و اندیشناکی راهبردهای فکری 4 راهاندازی میشوند. این هستند که به منظور خود تنظیمی راهبردها به دنبال وقایع درونی نظیر هیجانها و افکار منفی برانگیخته میشوند. نگرانی عبارت است از زنجیرهای از افکار که در آن شخص به دامنهای از رویدادهای تهدیدآمیز و شیوههای کنار آمدن با آنها فکر میکند و در واقع این خود فکر نیست که فرد را ناراحت میکند بلکه واکنش فرد به آن فکر است که پیامدهای هیجانی طوالنیتری را برای بهزیستی آن تعیین میکند )ولز 2009(. اندیشناکی در کل طبقهی گستردهای از افکار تکرار شونده تعریف شده است که عمدتا با افسردگی مرتبط میباشد )پاپاجورجیو و ولز 2004(. در واقع افسردگی حاصل فعال شدن نشخوارگری فکری و رفتارهای مقابلهای ناسازگار در پاسخ به غم یا افکار منفی است. مغانلو و آگیالر )1388( در پژوهشی با عنوان ارتباط الگوی پنج عاملی شخصیت با شادکامی و سالمت روانی و جسمانی نشان دادند که شادکامی با برونگرایی و وظیفهشناسی رابطه مثبت و با روان رنجور خویی رابطه منفی دارد و برونگرایی باال و روان رنجورخویی پایین از پیشبینهای مهم شادکامی و سالمت روان بشمار میآیند.کوهن فردریکسون براون و مایکلز )2009( ارتباط میان رضایت از زندگی و هیجانات را بررسی نمودند و نتایج حاکی از آن بود که بین هیجانات مثبت و افزایش رضایت از زندگی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. امروزه نگاه روانشناسان از توجه به درد و رنجهای انسانی به سوی شادکامی و رضایت از زندگی جلب شده است و این تغییر نگرش پژوهش در مورد عوامل مؤثر و شیوههای افزایش شادکامی را به دنبال داشته است و با توجه به افزایش روزافزون تعداد سالمندان در جهان و 2 worry 3 rumination 4 self -regulation 1 cognitive attentional syndrome (CAS)

4 و 0 16 قیطانچی و ابراهیمیمقدم اهمیت تیپهای شخصیتی و باورهای فراشناخت و تأثیری که میتوانند بر عملکرد افراد داشته باشند از یك سو و مفهوم شادکامی و تأثیر آن در بهزیستی افراد سالمند از سوی دیگر نیاز به پژوهش بیشتر در این زمینه ضروری به نظر میرسد. مسألهی اصلی در این پژوهش این است که آیا ویژگیهای شخصیت و باورهای فراشناخت سهم معناداری در پیشبینی شادکامی سالمندان دارند و آیا میتوان با تغییر شرایط محیطی میزان شادکامی سالمندان را افزایش داد روش طرح پژوهش و شرکتکنندگان پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی و روش نمونهگیری به صورت تصادفی خوشهای بود. جامعهی آماری پژوهش را کلیهی سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهر تهران در سال 1394 تشکیل دادند که از مناطق 22 گانهی شهر تهران پنج منطقه به تصادف انتخاب و از بین آنها پنج خانه سالمندان به تصادف انتخاب شد و از میان آنها 200 نفر که حاضر به تکمیل پرسشنامه شدند به تصادف انتخاب شدند و تعداد زنان و مردان با توجه به نسبت آنها در جامعه مورد نظر تعیین گردید. حجم نمونه با استفاده از فرمول تاباچنیك )N>8m+50( محاسبه شد. که m تعداد متغیرها وN حجم نمونه میباشد. )50+(11)8<N( عدد 138 بدست آمد که با پیش برآورد عدد 200 در نظر گرفته شد که حجم نمونه قابل قبول در پژوهشهای همبستگی است )کامری 1973 نقل از هومن 1370(. از بین افراد شرکت کننده در پژوهش 92 نفر مرد و 108 نفر زن بودند. از نظر ویژگیهای نمونه مورد مطالعه افراد سال 43 نفر سال 81 نفر سال 62 نفر و 80 سال به باال 14 نفر بودند. ابزار پرسشنامه پنج عاملی شخصیت فرم کوتاه. 1 اولین بار مكکری و کاستا )1985( پرسشنامهای را تحت عنوان NEO با 185 سؤال تدوین کردند. پس از بررسیهایی که انجام دادند فرمهای 240 و 60 سؤالی آنرا نیز به منظور اندازهگیری ویژگیهای شخصیتی افراد تهیه کردند. در پژوهش حاضر از فرم کوتاه این پرسشنامه بنام NEO-FFI روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره استفاده شده است که یك پرسشنامه 60 سؤالی است و پنج عامل بزرگ شخصیتی افراد را مورد سنجش قرار میدهد که عبارت از روانرنجورخویی )N( برونگرایی )E( باز بودن به تجربه )O( توافقپذیری )A( و وظیفهشناسی )C( هستند و هر عامل با 12 سؤال سنجیده میشود و شیوهی نمرهگذاری سؤاالت به روش لیکرت است. مكکری و کاستا )1992( پایایی این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ برای پنج عامل روانرنجورخویی برونگرایی گشودگی توافقپذیری و وظیفهشناسی را به ترتیب 0/80 0/86 0/79 69/ 0/75 گزارش کردند. پایایی فرم کوتاه این پرسشنامه را در ایران خانیپور )1391( محاسبه کرده است و با استفاده از دو بار اجرا برای پنج عامل روانرنجورخویی برونگرایی سازگاری گشودگی و وظیفهشناسی به ترتیب 0/42 0/54 0/49 0/69 و 0/73 گزارش شده است و این پژوهشگر نشان داد که فرم کوتاه آزمون نئو با آزمون سنخ- نمای مایرز-بریگز روایی همگرا دارد. پرسشنامه شادکامی اکسفورد. 2 پرسشنامه اکسفورد دارای 29 ماده است و در سال 1989 توسط مایك آرگایل و براساس پرسشنامه افسردگی بك ساخته شده است. هر سؤال دارای چهار گزینه به ترتیب از صفر تا 3 میباشد و نمرهی بهنجار آزمون 40 تا 42 است. آرگایل )1997( پایایی این پرسشنامه را به کمك ضریب آلفای کرونباخ 0/90 گزارش کرده است. در ایران علیپور و آگاه هریس )1386( در پژوهش خود آلفای کرونباخ برای کل فهرست را 0/91 گزارش کردند. همبستگی پیرسون بین فهرست شادکامی آکسفورد با فهرست افسردگی بك و زیر مقیاسهای برونگرایی و روان رنجورخویی EPQ به ترتیب برابر با 48/-0 45/-0 0/39- بود که روایی همگرا و واگرای فهرست شادکامی اکسفورد را تأیید کرد. پرسشنامه باورهای فراشناخت. 3 این پرسشنامه یك مقیاس 30 سؤالی خود گزارشی است که حیطههای فراشناختی باورهای مثبت درباره نگرانی باورهای منفی درباره نگرانی اطمینان شناختی لزوم کنترل افکار و خودآگاهی شناختی را در پنج مقیاس جداگانه اندازهگیری میکند )ولز 2000(. سؤاالت بر روی یك مقیاس لیکرت از موافق نیستم )1( تا کامال موافقم )4( پاسخ داده میشود. 2 oxford happiness questionnnaire (OHQ) 3 meta cognition questionnaire (MCQ-30) 1 neo- five factor inventory (NEO-EFI)

5 روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره ضریب آلفای کرونباخ خرده مقیاسهای آن از 0/72 تا 0/93 گزارش شده است )ولز و کارترایت هاتون 2004(. در ایران شیرینزاده دستگیری )1385( ضریب همسانی درونی آن را به کمك ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 0/91 و برای خرده مقیاسهای آن در دامنه 0/71 تا 0/87 و پایایی بازآزمائی آن را برای کل مقیاس 0/73 و برای خرده مقیاسهای آن در دامنه 0/59 تا 0/83 گزارش نموده است. روش اجرا پس از انتخاب تصادفی افراد کلیه شرایط اجرا برای همگی شرکت کنندگان یکسان بود و سالمندان باالی شصت سال پیشبینی شادکامی بر اساس شخصیت و باورهای فراشناخت 17 در صورت تمایل به همکاری مبادرت میورزیدند. خوشبختانه تمامی افراد نمونه همکاری کردند و پرسشنامهها را تکمیل نمودند. اطالعات حاصل از پرسشنامهها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخهی 22 و روش آماری همبستگی پیرسون و مدل رگرسیون چندگانه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافتهها براساس اطالعات آماری توزیع نمرههای افراد در آزمونهای نئو و باورهای فراشناخت و شاخصهای مختلف توصیفی اعم از میانگین و انحراف معیار نشان داده شده است. جدول 1 میانگین و انحراف معیار نمرههای افراد در آزمونهای ویژگیهای شخصیت باورهای فراشناخت و شادکامی متغیرها ویژگیهای شخصیت باورهای فراشناخت شادکامی مؤلفهها روانرنجورخویی برونگرایی انعطافپذیری توافقپذیری وظیفهشناسی باورهای مثبت در مورد نگرانی کنترلناپذیری و خطر افکار اطمینان شناختی نیاز به کنترل افکار خودآگاهی شناختی میانگین 20/80 28/87 30/38 25/63 35/16 14/15 12/03 12/64 15/36 15/40 47/04 انحراف معیار 9/5 6/2 5/1 7/4 5/84 6/5 5/8 5/9 7/32 7/8 9/32 همبستگی با شادکامی -0/23** 0/26** 0/07 0/04 0/09-0/14* -0/04 0/06-0/09 0/08 1 همبستگیهای میان پنج عامل شخصیتی و باورهای فراشناخت با شادکامی در جدول 1 ارائه شدهاند. همان طور که در جدول 1 مشاهده میشود روانرنجورخویی با شادکامی رابطه منفی و معنادار و برونگرایی با شادکامی رابطه مثبت و معناداری نشان داد و در مورد خرده مقیاسهای باورهای فراشناخت باورهای مثبت در مورد نگرانی با شادکامی رابطه معناداری نشان داد. برای تحلیل بیشتر و نشان دادن میزان پیشبینی متغیر شادکامی توسط ویژگیهای شخصیتی روش رگرسیون گام به گام مورد استفاده قرار گرفت.

6 18 قیطانچی و ابراهیمیمقدم روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره جدول 2 خالصه مدل رگرسیون شادکامی و ویژگیهای شخصیتی و باورهای فراشناخت R 2 R سطحمعناداری نسبت F میانگین مجذورات درجهآزادی مجموع مجذورات مدل ویژگیهای شخصیتی 1067/ /41 رگرسیون 0/204 0/452 p< 0/001 17/32 61/ /56 باقی مانده /98 کل 103/ /89 رگرسیون 0/106 0/326 0/001p< 13/50 81/ /09 باقی مانده /98 کل باورهای فراشناختی 218/ /55 رگرسیون 0/063 0/251 0/26 2/612 83/ /43 باقی مانده /98 کل 226/ /23 رگرسیون 0/0008 0/028 0/863 2/812 87/ /48 باقی مانده /71 کل نتایج جدول 2 نشان دهنده ضریب تبیین )0/309= 2 R( میباشد یعنی 30/9 درصد از متغیر شادکامی توسط ویژگیهای شخصیتی تبیین میشود. این میزان ضریب تبیین به ویژه در علوم انسانی مقدار مطلوبی است. و با توجه به ضریب تبیین )0/063= 2 R( به دست آمده متغیر باورهای فراشناخت میتواند )6/3( درصد از تغییرات شادکامی را تبیین کند. جدول 3 نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه گام به گام پنج عامل شخصیتی و باورهای فراشناخت با شادکامی سطح معنیداری t Beta خطای معیار B متغیر )عامل( ویژگیهای شخصیتی 0/000-5/888-0/391 1/281-7/544 مقدار ثابت 0/000 5/169 0/323 1/581 8/171 روان رنجوری 0/405 0/834 0/055 2/474 2/064 برونگرایی 0/797 0/258 0/016 1/127 0/291 انعطافپذیری 0/218 1/237-0/080 1/167-1/444 توافقپذیری باورهای فراشناخت 0/001-3/144-0/267 1/126-2/539 مقدار ثابت 0/049 1/982-0/156-0/800 1/585- باورهای مثبت در مورد نگرانی 0/824 0/223 0/019 1/240 0/276 باورهای منفی در مورد نگرانی 0/936-0/081-0/007 1/245-0/101 اطمینان شناختی 0/401-0/841-0/080 1/406-1/183 نیاز به کنترل افکار متغیر وابسته: شادکامی

7 روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره با توجه به ضرایب )0/391-( β در جدول 3 میتوان گفت که در سطح اطمینان 99 درصد روان رنجوری با شادکامی رابطه منفی و معنادار دارد و با توجه به ضرایب β )0/323( میتوان گفت که در سطح اطمینان 99 درصد برونگرایی با شادکامی رابطه مثبت و معنادار دارد. در خرده مقیاس باورهای مثبت در مورد نگرانی با توجه به ضریب β )0/267( و سطح معناداری )0/001( میتوان گفت باورهای مثبت در مورد نگرانی با شادکامی رابطه منفی و معناداری دارد. و در مورد خرده مقیاسهای باورهای منفی در مورد نگرانی اطمینان شناختی نیاز به کنترل افکار و خودآگاهی شناختی با شادکامی رابطه معناداری یافت نشد. بحث و نتیجهگیری طبق دیدگاههای نظری غالب در زمینهی مطالعه تفاوتهای فردی در افراد اعتقاد بر این است که بین شخصیت و شادکامی رابطه معناداری وجود دارد. شخصیت در اینکه سایرین چگونه با فرد تعامل برقرار میکنند و همچنین در اینکه فرد رخدادهای زندگی و موقعیتها را چگونه تجربه میکند و چه عکسالعمل هیجانی و رفتاری به این تجارب نشان خواهد داد اثر میگذارد )تمپلر 2012(. اولین پژوهش به وسیلهی مكکری و کاستا )1991( نشان داد که شادکامی با سطح باالی برونگرایی و سطح پایین روانرنجورخویی ارتباط دارد. پژوهشهای دیگر مانند بربنر )1995( فورنهام و چنگ )2002( نیز این ارتباط را تأیید کردند. با این حال سایر ابعاد شخصیتی به اندازهای که در پژوهشها به برونگرایی و روانرنجورخویی اهمیت داده شده است مورد توجه قرار نگرفتهاند. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که شادکامی با برونگرایی رابطه مثبت و با روانرنجورخویی رابطه منفی دارد و همسو با پژوهشهای فورنهام و چنگ )2002( گراهام )2008( هیلز و آرگایل )1998( مغانلو )1388( غیائی )1391( شکرکن حسینی و نعامی )1392( میباشد. ویژگیهای شخصیتی 30/9 از تغییرات شادکامی را تبیین میکند و به مثابه یك متغیر پیشبین کارآمد برای شادکامی بشمار میآید. همچنین انعطافپذیری سازگاری و باوجدان بودن با شادکامی رابطه معناداری نشان نداد. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که ثبات هیجانی )روانرنجورخویی پایین( و برونگرایی وجوه کلیدی یك شخصیت خوشحال هستند که به خشنود بودن در زندگی پیشبینی شادکامی بر اساس شخصیت و باورهای فراشناخت 19 منجر میشود )دنو و کوپر 1998(. افراد برونگرا در برابر فشار روانی و بیماری مقاومتر هستند بر زندگی خود کنترل بیشتری دارند نسبت به آنچه انجام میدهند رضایت بیشتری دارند و در قبال عقاید و تغییرات جدید پذیراتر هستند. نتایج پژوهشها نشان داده است که شادکامی با شخصیت و روحیه افراد ارتباط مستقیم دارد و فردی که روحیه شاد دارد در انجام دادن فعالیتهای روزانه مثبت اندیشی را سرلوحه کارهای خود قرار میدهد و بهتر از دیگران برای مشکالت بزرگ و کوچك چاره اندیشی میکند. همچنین پژوهش حاضر نشان داد که باورهای مثبت در مورد نگرانی با شادکامی رابطه منفی دارد و همسو با پژوهشهای صفوی )1389( و صالحی )1391( و هوکسما )1991( و پاپاجورجیو و ولز )2004( و ماتیوس و ولز )2004( میباشد. در تبیین این یافتهها میتوان گفت که باورهای فراشناختی مثبت باعث تداوم غم اندیشی دربارهی علل و معنای عالئم و اوضاع و احوال وقایع زندگی میشوند و این امر به نوبه خود منجر به افزایش شدت و تداوم عالئم افسردگی میشود. این باورها در تداوم اندیشناکی و رفتارهای مقابلهای نامؤثر نقش دارند )ولز.)2009 شواهد زیادی نشان دادهاند که نگرانی و اندیشناکی به بهزیستی هیجانی آسیب میزنند. اندیشناکی فقط بر روی خلق تأثیر نمیگذارد بلکه منجر به سوگیری تفکر شده و بر رفتار تأثیر میگذارد )اسپاسوجویك و همکاران 2004(. نگرانی و اندیشناکی اثرات منفی بر روی خود تنظیمی و بهزیستی هیجانی و در نهایت شادکامی دارند )پاپاجورجیو و ولز 2004(. نگرانی و اندیشناکی توجه فرد را به اطالعات منفی معطوف میکنند و باعث میشوند فرد از خود و جهان پیرامون خود برداشت تحریف شده داشته باشد و در گذشته یا آینده زندگی کند و زمان حال را از دست بدهد. به عالوه نگرانی و اندیشناکی منجر به فعالسازی و تداوم احساس تهدید میشوند و این کار اضطراب و افسردگی را به حالتهایی ماندگار تبدیل میکند. در صورتی که بدون نگرانی و اندیشناکی اضطراب و افسردگی به حالتهای گذرا تبدیل میشود )ولز 2009(. افرادی که باورهای منفی و مثبت زیادی در مورد نگرانیهای خود دارند احتماال در بیشتر مواقع در حالت نگرانی ترس و ناامیدی بسر میبرند

8 20 قیطانچی و ابراهیمیمقدم و در مواجهه با استرسها و مشکالت زندگی تابآوری کمتری داشته و آسیبپذیرتر میشوند و بیشتر دچار افسردگی پایدار شده و کمتر از کار و زندگی خود احساس رضایت دارند و به سطوح پایینتری از بهزیستی تمایل دارند و در نهایت شادکامی کمتری را تجربه میکنند. شادکامی با جنبههای مهمی از نهادهای دولت ارتباط دارد و دولتهایی که به رفاه عمومی توجه دارند و رابطه دولت و ملت ارضاء کننده است سالمت روانی و شادکامی افراد باالتر است. از نظر روانشناختی و جامعهشناختی از دست دادن نقشهای اجتماعی محدودیتهای مالی از دست دادن بستگان و دوستان کاهش ارتباطات اجتماعی کاهش توانایی برای انطباق با مشکالت محیطی و کاهش قوای شناختی نکات برجسته و قابل مالحظهای هستند که میتوانند شادکامی سالمندان را تحتتأثیر قرار بدهند. پیسینگر تافت ادال گلومر و بورگسن )2009( نشان دادندکه مداخله در سبك زندگی افراد و تغییر آن به سمت یك سبك زندگی سالم برای مدت طوالنی بر وضعیت سالمت جسمانی و روانی افراد اثر مثبت دارد. از محدودیتهای موجود میتوان به این موضوع اشاره کرد که پژوهش حاضر به صورت مقطعی انجام شده است و لذا تعمیم نتایج باید با احتیاط بیشتری صورت گیرد. برای اینکه تعمیمپذیری یافتهها قابل بررسی و مقایسه باشد پیشنهاد میشود که تحقیقاتی مشابه در سایر شهرها و در مورد سالمندانی که در خانوادهها زندگی میکنند نیز انجام شود. مطلوب است پژوهشهای بعدی با بکار بستن روشهای آزمایشی و شبه آزمایشی و با استفاده از ابزارهایی همچون مشاهده و مصاحبه روابط علی بین متغیرهای پژوهش را مشخص سازند. پیشنهاد میشود قانونگذاران و برنامهریزان حوزهی سالمندی با توجه به رشد جمعیت سالمندی و استناد به تحقیقات انجام شده باید برنامههای توانمندسازی سالمندان و فعال بودن آنها در زمینههای ورزشی موسیقی و برنامههای تفریحی را در الویت قرار دهند تا سالمندانی شاد و سالم داشته باشیم. و همچنین آموزشهای اولیه به سالمندان و خانوادهها در خصوص بهداشت و عالئم اولیه بیماریها مثل آلزایمر افسردگی اضطراب داده شود تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود و از بار مالی مضاعف روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره خانواده و دولت کاسته شود. سپاسگزاری با سپاس و تشکر از تمامی شرکت کنندگان در این پژوهش که ما را در این مهم یاری نمودند. منابع خانیپور ا. )1391(. پایائی و روایی پرسشنامه شخصیتی.)NEO-FEI( فصلنامه تخصصی روانسنجی شکرکن ح. حسینی ف. نعامی ز. )1392(. تعیین روابط ساده و چندگانه ویژگیهای پنج عامل شخصیت با نگرشهای سه گانه شغلی در کارکنان. پژوهشهای روانشناختی 16)1( شیرینزاده دستگیری ص. )1387(. بررسی ساختار عاملی روایی و اعتبار پرسشنامه فراشناخت.)MCQ-30( مجله روانشناسی صالحی ن. )1391(. مقایسه باورهای فراشناخت و نگرانی در افراد مبتال به افسردگی وسواسی اجباری و افراد سالم )پایاننامه کارشناسی ارشد چاپ نشده( دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن. عسکری م. )1389(. سلیگمن و خیام. خبر نامه انجمن روانشناسی ایران. 4 علیپور ا. و آگاه هریس م. )1386(. اعتبار و روائی فهرست شادکامی اکسفورد در ایرانیها. فصلنامه روانشناسان ایرانی )12(3 غیائی ن. )1391(. رابطه شیوههای فرزندپروری و ویژگیهای شخصیت با شادکامی در دانشجویان )پایاننامه کارشناسی ارشد چاپ نشده(. دانشگاه آزاد اسالمی واحد رودهن. فرانکلین س. )1389(. روانشناسی شادکامی: زندگی انسانی خوب )ترجمه ج. نجفی زند(. تهران: سخن. )تاریخ انتشار به زبان اصلی 2010( گروسی فرشی م. مانی ا. و بخشیپور ع. )1385(. ارتباط بین ویژگیهای شخصیتی و احساس شادکامی در بین دانشجویان دانشگاه تبریز. فصلنامه روانشناسی دانشگاه تبریز )1( محسنی ن. )1393(. نظریهها در رواشناسی رشد. جاجرمی. تهران: مغانلو م. و آگیالر- وفایی م. )1388(. رابطه عوامل و وجوه الگوی پنج عاملی شخصیت با شادکامی و سالمت روانی و جسمانی. مجله روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران )3(15 هومن ح. )1370(. استنباط آماری در پژوهش رفتاری. تهران: دیبا.

9 روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره پیشبینی شادکامی بر اساس شخصیت و باورهای فراشناخت 21 Argyle, M. (1997). Is happiness a cause of health? Psychology & health, 12(6), Barick, M. R., & Mount, M. K. (1991). The big five personality dimension and job performance. Journal of Personality Psychology, 44, Berbner J. (1995). Happiness and personality. Personality & Individual Drifferences, 25, Carr, A. (2004). Positive psychology: the science of happiness and human strengths (2th Ed.). New York, NY: Brunner Routledge. Cohen, M. A., Fredrickson, B. L., Brown, S. L., & Mikels, J. A. (2009). Positive emotions increase kife satisfaction by building resilience. American psychological association, 3, Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1992). Normal personality assessment in clinical practice: The NEO personality inventory, psychological assessment. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 7, Deneve, K., & Cooper, H. (1998). The happy personality: Ameta-analysis of 137 personality traits and subyective wellbeing. Psychological Bulletin, 124, Fararouei, M., Brown, I. J., Akbartabar, M., & Haghighi, R. (2013). Happiness and health behavior in Iranian adolescent girls. Journal of Adolescent, 36, Farnham, A. & cheng, H. (2002). Personality as predictor of mental health and happiness in the fast and west. Personality and Individual Differences, 27, Graham, C. (2008). Happiness and health: Lessons of question for public policy. Health Affairs, 27(1), Hills, P., & Argyle, M. (1998). Positive moods derived from leisure and their relationship to Happiness and personality. Personality and individual differences, 36, John, O. P., Nauman, L. P., & Soto, C. J. (2008). Paradiym shift to the integrative big five trait taxonomy: history, measurement and conceptual tissue. In j. Robbins, & E. pervin (Eds.), handbook of Personality: theory and research (pp ). NewYork: NY: Guilford press. Katsaiti, M. S. (2011). Obesity and Happiness. Applied Economics, 44(31), McGrac, R. R., & Costa, P. T. (1991). Adding Liebe and Arbeit: The ful five- factor model and Well- being. Personality and Social Psychology Bulletin, 3, McGrac, R. R., & Costa, P. T. (1985). Openness to experience. In R. Hogan & W. H, Jones (Eds.), Perspectives in personality (pp ). Greenwich, CT: JAI Press. Myers, D. G., & Diener, E. (1995). Who is happy? Psychological Science, 6, Natvig, G. K., Albrektsen, G., & Qvarnstrom, U. (2003). Associations between Psychological factors and happiness among school adolescents. International Journal of Nursing Practice, 9(3), Nolen-Hoeksema, S. (1991). Responses to depression and their effects on the duration of depressive episoders. Journal of Abnormal Psychology, 100, Papageoryiou, C., & Wells, A. (Eds.). (2004). Depressive nomination: Nature, therapy and treatment. Chichester, UK: Wiley. Pisinger, C., Toft, U., Aadahl, M., Glumer, C., & Jorgensen, T. (2009). The relationship between lifestyle and selfreported health in a general population The Inter 99 study. Preventive Medicine, 49, Seligman, M. E.P. (2002). Authentic Happines. New York: Free press. Seman, T. E., & Adler, N. (1998). Older Americans: Who will they be? National forum. 78(2), Spasojevic, J., Alloy, L. B., Abramson, L. Y., Maccoon, D., & Robinson, M. S. (2004). Reactive rumination: outcomes, mechanisms, and developmental antecedents. In C. Papageorgiou & A. Wells (Eds), Depressive rumination: Nature theory and treatment (pp.43-59). Chichester, UK: Wiley. Templer, K. J. (2012). Five favtor model of personality and job satisfaction: the importance of agreeableness in a tight and collectivistic Asian society. Applied Psychology, 61, Veenhoven, R. (2008). Healthy happiness: effects of happiness on physical health and the consequences for preventive health care. Journal of Happiness Studies, 9(3), Wells, A. (2000). Emotronal disorders and

10 22 قیطانچی و ابراهیمیمقدم روانشناسی پیری 1395 دوره 2 شماره metacognition: Innovative cognitive therapy. Chichester: wiley. Wells, A. (2009). Metacognitive therapy for anxiety and depression. New York: Guilford press. Wells, A., & Cartwright-Hatton, S. (2004). A short form of the Metacongnitions Questionnaire: Properties of the MCQ30. Behaviour Research and Therapy, 42,

11

12 Journal of Aging Psychology 2016, Vol. 2, No 1, Prediction of Happiness Based on Five Factors Model of Personality and Meta-Cognitive Beliefs in Elderly Sedigheh Gheitanchi Roudehen Islamic Azad University Hossein Ebrahimi Moghadam, Ph.D Roudehen Islamic Azad University A Received: Accepted: ging is unavoidable period of everybody's life that cognition and property response to it, can improve the life quality. Good life quality is associated with Happiness. The aim of the present study was to predict امهHappiness based on Five Factor model of Personality and Meta-Cognitive Beliefs in elderly people. That study was Descriptive-Correlation. The study includes a sample of 200 elderly who were resident at Tehran Nursing House at 2015 and participants were selected by Cluster Random Sampling method. Measuring tools included Oxford Happiness Questionnaire, NEO Personality Inventory (short form) and Meta- Cognitive Beliefs Questionnaire (MCQ-30) that filled by participants. In order to analyze obtained data Pearson Product Moment Correlation and Multiple Regression method were employed. Statistical results indicated a negative significant Correlation between Neuroticism with Happiness and positive significant Correlation between Extroversion with Happiness. Also about subscales of Meta-Cognitive Beliefs, Positive Beliefs about Worry showed a negative significant relationship with Happiness. Results indicated that Neuroticism, Extroversion and Positive Beliefs about Worry were strong predictors of Happiness. Neuroticism and Extroversion explained 30.9% and Positive Beliefs about Worry 6.4% of the variance of Happiness. Keywords: Five Factor of Personality Model, Happiness, Meta-Cognitive Beliefs, Elderly Sedigheh Gheitanchi, M.A. in General Psychology, faculty of psychology and educational sciences, Roudehen Islamic Azad University, I.R. Iran. Hossein Ebrahimi Moghadam, assistant professor, Dept. of psychology, faculty of psychology and educational sciences, Roudehen Islamic Azad University, I.R. Iran. Correspondence concerning this article should be addressed to Sedigheh Gheitanchi, M.A. in General Psychology, faculty of psychology and educational sciences, Roudehen Islamic Azad University, I.R. Iran. mahzad.gheitanchi@yahoo.com